propozycja 5/6
temat: Lublin – Jerozolimą wschodu
czas zwiedzania: ok. 4 godziny
Miejsce spotkania: Brama Grodzka
Witaj drogi Gościu. Naszą wycieczkę rozpoczynamy od Bramy Grodzkiej zwanej też Bramą Żydowską. Brama stanowiła przejście pomiędzy dwoma światami: Starym Miastem, a dawną dzielnicą żydowską.
1
Latarnia Pamięci
Spójrz, tu po prawej stronie świeci przedwojenna latarnia. Świeci tak dzień i noc. Swoim światłem przypomina o istniejącej tutaj kiedyś dzielnicy żydowskiej i jej mieszkańcach.
2
Tablica upamiętniająca miasto żydowskie
Zatrzymajmy się tutaj na chwilę. Widzimy na niej plan miasta żydowskiego. Jak zauważysz, z przedstawionych na planie ulic zostało zaledwie kilka kamienic.
3
Ulica Szeroka 28
Przy nieistniejącej już ulicy Szerokiej, w domu pod nr 28, wiele lat temu znajdował się “pępek świata”, miejsce, w którym niebo łączy się z piekłem – to tu podobno najlepiej rozmawiało się z Bogiem. To przy Szerokiej 28 miał swój zbór Widzący z Lublina – Jaakow Icchak ha-Lewi Horowic.
4
Synagoga Maharszala
W miejscu przed nami znajdowała się najstarsza i największa lubelska synagoga, zwana Synagogą Maharszala od imienia Salomona Lurii (1510-1573), jednego z największych rabinów lubelskich i rektorów miejscowej jesziwy.
5
Stary cmentarz żydowski
Od XV wieku było to miejsce pochówku ludności żydowskiej. Odnajdujemy na nim najstarszy zachowany do dziś nagrobek stojący na swoim pierwotnym miejscu. Upamiętnia on zmarłego w 1541 roku Jakuba Kopelmana. Obok niego znajdują się nagrobki rabina Szaloma Szachny i Salomona Lurii. Najbardziej okazały jest okratowany ohel zbudowany nad grobem Jakuba Izaaka Horowica, czyli Widzącego z Lublina.
6
Jeszywas Chachmej Lublin
Była to najsławniejsza uczelnia talmudyczna. Pomysł utworzenia rabinackiej uczelni został przedstawiony przez rabina Majera Szapirę w 1923 roku na Światowym Kongresie Żydów w Wiedniu. Na siedzibę nowej uczelni nieprzypadkowo wybrano Lublin. Było to miasto o silnej tradycji nauczania Talmudu, nazywane „Jerozolimą Polski”.
7
Dawny szpital żydowski
Szpital powstał w 1886 roku z funduszy Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. Leczyli tu wybitni żydowscy lekarze. Pierwszym ordynatorem był dr Beniamin Tec. Pracowali tu również m.in. Jakub Cynberg, Marek Arnsztajn – mąż poetki Franciszki Arnsztajnowej, Henryk Mandelbaum.
8
Synagoga Chewra Nosim
Synagoga powstała w 1889 roku jako jeden z licznych prywatnych domów modlitwy. W dwudziestoleciu międzywojennym służyła Bractwu Tragarzy Zwłok – „Chewra Nosim”. W jej murach prowadzili sławne wykłady talmudyczne Mosze Ajzenberg i Dawid Muszkatblit. Od 1987 roku pełni funkcję Izby Pamięci Żydów Lubelskich.
9
Miejsce po bramie do getta
Getto w Lublinie powstało 20 marca 1941 roku, na mocy zarządzenia gubernatora dystryktu lubelskiego, Ernsta Emila Zörnera w sprawie utworzenia zamkniętej dzielnicy żydowskiej w Lublinie. Getto rozciągało się od ulicy Grodzkiej aż po rogatkę lubartowską i obejmowało niemal całe Podzamcze.
10
Ulica Kowalska
Ulica Kowalska wraz z ulicami Lubartowską, Cyruliczą i Furmańską wyznacza kwartał kamienic, w którym zachowało się najwięcej autentycznych budynków z okresu istnienia w Lublinie dzielnicy żydowskiej.
9
Jak mawiają przewodnicy:
Lublin należy do tych miast Polski, w których przez stulecia mogła rozwijać się swobodnie kultura hebrajska. Bujny rozkwit nauk judaistycznych spowodował, że miasto określano mianem Jerozolimy Królestwa Polskiego, a nawet żydowskim Oxfordem. Wędrówkę rozpoczynamy przy kamiennym obelisku na Placu Zamkowym, chwilę zadumy przeżywamy w miejscu dawnego kompleksu synagogalnego. Następnie udajemy się na Stary Kirkut, przy ul. Kalinowszczyzna. Jest to miejsce dawnego grodziska. Niedaleko stąd do Nowego Kirkutu, przy ul. Walecznych. Kolejny przystanek to chluba Lublina z lat 30 XX wieku, dawna Uczelnia Mędrców – Jeszywas Chachmej. Obok dawny Szpital Żydowski, oraz dawny Dom Ludowy im. Icchaka Lejby Pereca z 1936 r. Następnym obiektem jest jedyna zachowana sprzed wojny lubelska bożnica przy ul. Lubartowskiej. Zostaje jeszcze pomnik Ofiar Getta i budynek dawnej siedziby Centralnego Komitetu Żydów w Polsce oraz Wojewódzkiego Komitetu Żydów w Lublinie. Szlak kończy się w Bramie Grodzkiej, która dzieliła dawny Lublin na dwie części: polską i żydowską.
Na poniższej mapie prezentujemy wszystkie punkty tej trasy:
